Башкирско-русский словарь
уҫтыҡ
диал.
1 см. утлыҡ
2 см. һандыҡ
уҫыу
рассекать, отсекать, вырезать что
бармаҡты уҫып алыу — отсечь палец;
бысаҡ менән уҫыу — рассекать ножом;
түшкәнән уҫып алыу — срезать мясо с тушки
ут
I
1 прям., перен.
огонь, огонёк; костер || огненный
ут яна — огонь горит;
ут һүнде — огонь потух;
ут йылыһы — тепло огня; тепло костра;
ут кеүек ҡыҙыу — горячий, как огонь;
ут һүндергес — огнетушитель;
көрәш уты — пламя борьбы;
мөхәббәт уты — пламя любви;
утҡа (или утта) ҡыҙыныу — греться у огня;
ут яғыу — зажечь, развести огонь
2 пожар
ут ҡабыу — загореться;
ут сыҡты — возник пожар;
ут төртөү — поджечь; поджог;
ут ялмап (или солғап) алыу — быть объятым огнём, оказаться в огне
3 свет
электр уты — электрический свет;
ут үткәреү — проводить свет
4 перен.
огонь, обстрел, стрельба || огненный, огневой
ут кәртәһе — огненное кольцо, огневая завеса;
ут нөктәһе — огневая точка;
ут асыу — открыть огонь, начать стрельбу;
утҡа тотоу — держать под огнём
[[]]
ауыҙҙан ут сәсеү — говорить горячо, пламенно;
баҫҡан ерҙән ут сығарыу — быть энергичным;
ике ут араһында ҡалыу — оказаться между двух огней;
итәгенә ут ҡапҡандай — суетливо, нетерпеливо;
ут бөрсәһе — живой, шустрый;
ут йотоу — сильно переживать (букв. глотать огонь);
утҡа май һибеү — подлить масла в огонь;
утҡа һалыу — обрекать на страдания;
уттай ҡыҙыу ваҡыт — горячая пора (обычно страда)
ут
II
уст.
трава
күк ут — зелёная трава
[[]]
ағыу уты — болиголов, блекота, омег;
бабасыр уты — горечавка;
болан уты — кипрей; иван-чай;
дөйә уты — подсвекольник, ширица колосистая;
кенә уты — клещевина, касторник;
күгәрсен уты — голубник;
ҡарлуғас уты — чистяк;
ҡасаҡ уты — грыжник седоватый;
сәй уты — чайот;
тилсә уты — марьянник полевой;
тырнаҡ уты — ястребинка
ут-ғәрәсәт
см. ут-һыу
ут-күҙ
собир.
пожар, огонь
ут-күҙҙән һаҡланыу — остерегаться огня;
ут-күҙ сығып ҡуймаһын — как бы пожар не случился
ут-ҡаза
см. ут-күҙ
ут-ҡош
миф.
жар-птица
ут-усаҡ
собир.
очаг
ут-усаҡ тирәһендә ҡайнау — хлопотать около очага
ут-һыу
собир.
огонь и вода
[[]]
ут-һыуҙы кискән — прошедший огонь и воду, видавший виды
утар
1 выселки
утарға китеү — приехать на выселки;
утарҙа йәшәү — жить на выселках
2 зимовье, зимовка
утарға күсеү — переселиться на зимовье;
малды утарға күсереү — перегонять скот на зимовье
3 ист.
хутор, усадьба, имение
утарлау
1 зимовать на хуторе
2 с.-х.
вести загонную пастьбу
утарлап мал көтөп ятыу — вести загонную пастьбу скота
утатыу
понуд. от утау I
сөгөлдөрҙө утатыу — заставлять полоть свёклу
утау
I
полоть, пропалывать, выпалывать || прополка
ҡул менән утау — пропалывать вручную;
утап алыу — немного прополоть;
утап сығыу — прополоть до конца;
утауға сығыу — выходить на прополку;
утау машинаһы — прополочная машина
утау
II
ист.
1 маленькая, лёгкая юрта
аҡ утау — белая юрта, юрта богача
2 юрта для женившегося и отделившегося от семьи сына
утаулау
проводить медовый месяц
утаусы
полольщик, полольщица
утауыс
полольник
уташыу
взаимн. от утау I
утилизациялау
утилизировать || утилизация