абхазо-адыгские языки
Списки Сводеша для абхазо-адыгских языков
Списки Сводеша для абхазо-адыгских языков
№ | Русский |
Адыгейский (на основе чемгуйского д.) |
Кабардино-черкесский | Абазинский | Абхазский | Убыхский |
---|---|---|---|---|---|---|
1 | я | сэ | сэ | са, сара | сара | |
2 | ты | о | уэ | уа, уара, ба, бара | уара, бара | |
3 | он, она, оно | ар | ар | иара, лара, ауи | иара, лара, ауи | |
4 | мы | тэ | дэ | хIа, хIара | ҳара | |
5 | вы (мн. число) | шъо | фэ | шва, швара | шәара | |
6 | они | ахэр | ахэр | абарат, ауат, дара | дара | |
7 | этот, эта, это(близкийпредмет) | мы | мы | абари | абри, ари | |
8 | тот, та, то(удалённыйпредмет) | мо | мо | анахьани, ауи | убри, уи | |
9 | здесь, тут(близко) | мыщ, мыщ дэжь | мыбы, мыбдеж | араъа | абра, ара,абраҟа | |
10 | там (далеко) | ащ адэ, модэ | абы, адэ, модэ | анахь, анаъа, ауаъа | уа, ана, уаҟа | |
11 | кто | хэт | хэт | да,дзачIвыйа | дарбан | |
12 | что | сыд | сыт | ачIвыйа | иарбан | |
13 | где | тыдэ | дэнэ | йабак1ву, йабыъу | иаба | |
14 | когда | сыдигъо | дапщэщ, сыт щыгъуэ | йанбакIву, йанбаъу | ианба | |
15 | как | сыдэущтэу,сыда | дауэ, дауэрэ | йышпак1ву, йышпаъу | ишҧа | |
16 | не | мы, -п | мы, -къым | гь-м (гь в начале слова м в конце йыъап1-есть йгьыъам-нет) | м (в конце слова) | |
17 |
всё (на свете);также допускается все(люди) |
зэкIэ,пстэури | зэкIэ, псори | абгата, зымгIва | зегьы | |
18 | много (большоеколичество) | бэ, бэу | бэ, куэд, куэду | ага, агагьи, йазната,щарда, щардата | ирацәаны | |
19 |
несколько,немного (среднееколичество) |
заул, къаум | заул, къом,зыбжанэ | зджьакI, т1ак1в | ҧыҭк | |
20 | мало (малоеколичество) | макIэу | мащIэу | мачIкI | маҷк | |
21 | другой (человек),другие (люди) | пэмыкI,нэмыкI | пэмыщI, нэмыщI,нэгъуэщI | датша | егьы, егьырҭ | |
22 | один | зы | зы | закIы | акы | |
23 | два | тIу | тIу | гIвба | ҩба | |
24 | три | щы | щы | хпа | хҧа | |
25 | четыре | плIы | плIы | пщба | ҧышьба | |
26 | пять | тфы | тху | хвба | хәба | |
27 | большой (дом,предмет) | ины, -шхо | ин, -шхуэ | аду | аду | |
28 | длинный(предмет) | кIыхьэ | кIыхь | ачIвры́, ауыра | ау (иауу), ахәхәа | |
29 | широкий | шъуамбгъо,бгъо | бгъуэ | агъагъа, акъьакъьа,атыбгIа | аҭбаа | |
30 | толстый(предмет) | гъумы | гъум | ажвпIа | ажәпа | |
31 | тяжёлый | хьылъэ,онтэгъу | хьэлъэ | ахьанта, ахIатла | ахьанҭа | |
32 | маленький | цIыкIу | цIыкIу | ахвыц, ачкIвын | ахәыҷы | |
33 | короткий | кIако, кIэкIы | кIагуэ, кIэщI | айшыс, акIьагва | акьаҿ | |
34 | узкий | бгъузэ | бгъузэ | атшва | аҭшәа | |
35 | тонкий (предмет) | псыгъо | псыгъуэ | ацIа, ацIагъа, ацIагIв | апа, ипоу | |
36 | женщина | бзылъфыгъ | бзылъхугъэ,цIыхубз | апхIвыс, ах1всыса | аҳәса, аҧҳәыс | |
37 | мужчина | хъулъфыгъ,лIы | хъулъхугъэ,цIыхухъу, лIы | ахъацIа | ахаҵа | |
38 | человек | цIыфы | цIыху | агIвы, аг1выч1вг1выс | ауаҩы | |
39 | ребёнок | сабый | сабий | ацIай,асаби | ахшара, ахәыҷы | |
40 | жена | шъуз | фыз | апхIвыс, тагвжва | аҳәса, аҧҳәыс | |
41 | муж | лIы | лIы | ахъацIа | ахаҵа, аҧшәма | |
42 | мать | ны, ан | анэ | ан | ан | |
43 | отец | ты | адэ | аба | аб | |
44 | зверь (дикоеживотное) | хьакIэ-къуакI | хьэкIэкхъуэкIэ | ашвар | ашәарах | |
45 | рыба | пцэжъый | бдзэжьей | апслачва, апсыз | аҧсыӡ | |
46 | птица | бзыу,къолэбзыу | бзу, къуалэбзу | апссгIачIвы, ацIис | аҧсаатә, аҵыс | |
47 | собака | хьэ | хьэ | [[ала] | ала | |
48 | вошь | цIэ | цIэ | ацIа | аҵыҵ | |
49 | змея | блэ | блэ | аматы, ащтанчв1 | амаҭ | |
50 | червяк (дождевойчервь) | хьамлыу | хьэмбылу | ахва | ахәацаҧшь | |
51 | дерево | чъыгы | жыг | ацIла | аҵла | |
52 | лес | мэзы | мэз | абна | абна | |
53 | палка (ударилпалкой) | бэщ | баш | алаба | алаба | |
54 | плод (фрукт) | пхъэшъхьэ-мышъхь | пхъэщхьэмыщхьэ | ашвыр | ашәыр | |
55 | семя (растения) | кIэ | жылэ | ажвла | ажәла | |
56 | лист (дерева) | тхьап | тхьэмпэ | абгъь | аб | |
57 | корень(растения) | лъапсэ | лъабжьэ | ащайдза, ащата | адац | |
58 | кора (дерева) | пхъашъо | пхъафэ | амшIчва, ачва | ацәа | |
59 | цветок | къэгъагъ | къэгъагъэ, удз гъэгъа | ахIврапшдза | ашәҭ | |
60 | трава | уцы | удз | ахIвра | аҳаскьын, ашьац | |
61 | верёвка | кIапсэ | кIапсэ | аркъан, апшахъа | ашаҳа | |
62 | кожа | кIышъу | щIыфэ, фэ | ачва | аҵәа | |
63 | мясо | лы | лы | ажьы | акәац | |
64 | кровь | лъы | лъы | аща | ашьа | |
65 | кость | къупшъхьэ | къупщхьэ | абыгIв | абаҩ | |
66 | жир (животный) | шэ, дагъэ | щэ, дагъэ | ашша | ашша | |
67 | яйцо | кIэнкIэ | джэдыкIэ | аквтIагъь | акәтаҕь | |
68 | рог | бжъэ,бжъакъо | бжьэ, бжьакъуэ | ачIвгIва,гвыргъьахъвшIа | атәыҩа | |
69 | хвост | кIэ | кIэ | ацIыхъва | аҵыхәа | |
70 | перо (птицы) | къамзый | къабзий | ахъвы, къазыц | ахӡы | |
71 | волос(ы) | цы | цы | абрац, цыпа,ахъабра - на голове | ахәыц, ахахәы | |
72 | голова | шъхьэ | щхьэ | ахъа | ахы | |
73 | ухо | тхьакIум | тхьэкIумэ | алымхIа | алымҳа | |
74 | глаз | нэ | нэ | ала | ала | |
75 | нос | пэ | пэ | апынцIа | аҧынҵа | |
76 | рот | жэ | жьэ | ашIа | аҿы | |
77 | зуб | цэ | дзэ | апыц | ахаҧыц | |
78 | язык | бзэгу | бзэгу | абыз | абз | |
79 | ноготь | Iэбжъанэ | Iэбжьанэ | анапIхы | анапхыц | |
80 | нога (стопа) | лъэгу | лъапэ | тлагв, ащапIблахъ,ащапIмхIаста | ашьаргәыҵа | |
81 | нога (от стопы до бедра) | лъакъо | лъакъуэ | ащапIы, ащахва | ашьапы | |
82 | колено | лъэгуанджэ | лъэгуажьэ | ащамхъа | ашьамхы | |
83 | рука (кисть) | Iэ | Iэ | анапIы | анапы | |
84 | крыло | тамэ | дамэ | адама,апхьынцIыгIва | амҵәыжәҩа | |
85 | живот (от пупка до промежности) | ныбэ | ныбэ | амгва | ацацха (пах),амгәа | |
86 | кишки(внутренности) | кIэтIый | кIэтIий | акIьатIи | акьатеиақәа | |
87 | шея | пшъэ | пщэ | ахъвда | ахәда | |
88 | спина | кIыб | щIыб | абгъа, азкв | абҕа | |
89 | грудь | бгъэ | бгъэ | агвтшпы | агәышҧы | |
90 | сердце | гу | гу | агвы | агәы | |
91 | печень | тхьамшIыгъу | тхьэмщIыгъу | ачIва | агәацәа | |
92 | пить (воду) | ешъон | ефэн | ажвра | ажәра | |
93 | есть (кушать) | шхэн | шхэн | афара,ачара | афара | |
94 | кусать (зубами);грызть | ецэкъэн;егъун | едзэкъэн; егъун | ацхIара; цIцIра | ацҳара; аҟаҟара | |
95 | сосать | кIэшъун | щIэфын | ацIачвара | ацәацәара | |
96 | плевать | ужъунтхэн | убжьытхэн | акIаджвджвара | акажьцәара | |
97 | дуть (о ветре) | къепщэн | къепщэн | агIасра, асра | асра, аҭәҳәара | |
98 | дышать | жьы къэщэн | бэуэн | апсыпнкъвгара | аҧсыҧлагаҩагара | |
99 | смеяться | щхын | дыхьэшхэн | ахъыччара | аччара | |
100 | видеть | лъэгъун | лъагъун | абара | абара | |
101 | слышать | зэхэхын | зэхэхын | аг1ара | аҳара | |
102 | знать | шIэн | щIэн | адырра | адырра | |
103 | думать | егупшысэн | егупсысын | ахъвыцра | ахәыцра | |
104 |
обонять;отдельно допустимо такженюхать |
пэмэн | пэмэн | афгIвышвара, афгвы йг1ак1ра | афҩы акра | |
105 | бояться(опасности) | щынэн | шынэн | ашвара | ашәара | |
106 | спать | чъыен | жеин | ачвара | ацәара | |
107 | жить | псэун | псэун | абзазара, бзахара,анцIра | аҧсы аҭазаара;анхара | |
108 | умирать | лIэн | лIэн | апсра | аҧсра;аҧсҭазаара алҵра | |
109 | убивать | укIын | укIын | ащра | ашьра | |
110 | бороться,воевать (с врагом) | бэнэн | бэнэн | абакIра | ақәҧара,аибашьра | |
111 | охотиться (в лесу) | (е)шэкIон | ещэкIуэн | ашварацра | ашәарыцара | |
112 | ударить(однократнорукой) | еон | еуэн | асра, акшара | асра, акшара | |
113 | резать (предметножом) | бзын,упкIэтэн | бзын, упщIэтэн | апкъра | аҧҟара | |
114 | (раз)рубить(бревно топором) | зэпыупкIын | пыупщIын | агIвкъра | аҧҟара | |
115 | воткнуть, вонзить(нож) | хэсэн, хэIун | хэсэн, хэIун | алацара, алагвара | алаҵара | |
116 | царапать | пIэстхъэн,епIэстхъын | пIэстхъэн,епIэстхъын,къитхъын | ачвх1вх1вара,цIакIвара,чвгъьгъьара | ацәҟьара | |
117 | копать, рыть(яму) | тIын | тIын | ажра | ажра, аҭыжаара | |
118 | плавать (умеет плавать) | есын | есын | адзцара | аӡсара | |
119 | летать | быбын,лъэтэн | быбын, лъэтэн | апссгIара, апырра | аҧырра | |
120 | ходить, идти(шагом) | (у)кIон | кIуэн | аныкъвара, ацара | аныҟәара, ацара | |
121 | приходить,прийти | къэкIон | къэкIуэн | агIайра | ааира | |
122 | лежать (человекна земле) | щылъын | щылъын | ащтIазлара | ашьҭазаара,аиазаара | |
123 | сидеть | щысын,тесын | щысын, тесын | ачIвазлара | атәазаара | |
124 | стоять | щытын | щытын | агылра | агылазаара | |
125 |
повернуть (идяпо дороге, повернутьнаправо) |
гъэзэн | гъэзэн | ацапара | ахаҵәира | |
126 | падать(вертикальновниз) | къефэхын,тефэн | къехуэхын,техуэн | ак1ахIара,ак1ашвара,алашвара | акаҳара,алҩырра | |
127 | давать | етын | етын | атра, амцIацIара | аҭара | |
128 | держать (рукой) | Iыгъын | Iыгъын | амазлара, ак1ра | акызаара,амазаара | |
129 | сжимать, давить(рукой с силой) | къузын | къузын | арпц1ра,напIыцIархъара | арҕәҕәара | |
130 | тереть(многократно) | гъэушыкъоин | ущыкъуеин | ахьщра | ахьшьра | |
131 | мыть (руки) | лъэсын,тхьакIын | лъэсын,тхьэщIын | аджвджвара | аӡәӡәара;акәабара | |
132 | вытирать (пыль) | лъэкIын | лъэщIын | арыцкьара | арыцқьара | |
133 | тянуть (на себя) | лъэшъун | лъэфын | ахъра | ахара | |
134 | толкать (вперёд, от себя) | еIункIын,етIыргун | еIунщIын | агвара, ац1агвара | агәара | |
135 | бросать (камень) | дзын | дзын | аущтра | аршәра | |
136 | привязать;связать(верёвкой) | пхын | пхын | аш1ах1вара | аҿаҳәара | |
137 | шить (рубашку) | дын, дэн | дын, дэн | адзахра | аӡахра | |
138 | считать (числа) | лъытэн | лъытэн, бжын,бжэн | апхьадзара | аҧхьаӡара | |
139 | сказать (он что-то сказал) | къэIон | жыIэн | ахIвара | аҳәара | |
140 | петь (песню) | орэд къэIон | уэрэд жыIэн | ашва хIвара, ауарад х1вара | ашәаҳәара | |
141 | играть (детииграют) | джэгун | джэгун | ахъвмарра, асра | ахәмарра | |
142 |
плавать (деревоплавает, не тонет) |
есын | есын | адзцара | аӡсара | |
143 | течь (река течёт) | чъэн | жэн, ежэхын | ацара, , аг1вра | ацара, аиасра,амҩасра | |
144 | замёрзнуть (водазамёрзла) | щтын | щтын | ахъашвра, ашвра | аҵаара | |
145 | пухнуть (ногараспухла) | бэгын | бэгын | агIачра, ачра | ачра | |
146 | солнце | тыгъэ | дыгъэ | амара | амра | |
147 | луна (полная) | мазэ | мазэ | амыз | амза | |
148 | звезда | жъуагъо | вагъуэ | айачIва | аеҵәа | |
149 | вода | псы | псы | адзы | аӡы | |
150 | дождь (среднейсилы) | ощхы | уэшх | аква | ақәа | |
151 | река (крупнаяили средняя) | псыхъу | псы | адзхъа, адзы | аӡиас | |
152 | озеро | хыкъум,псыхъурай | псыхъурей | агвал | аӡиа | |
153 | море | хы | хы | амашын, атенгьыз | амшын | |
154 | соль | щыгъу | шыгъу | аджьыкIа | аџьыка,аџьыкахыш | |
155 | камень (бросилкамень) | мыжъо | мывэ | ахIахъв | ахаҳә | |
156 | песок | пшахъо | пшахъуэ | апхартшахъва | аҧслымӡ | |
157 | пыль | сап(э) | сабэ | асаба, абыб | асаба, абыб | |
158 | земля (грунт) | чIы | щIы | анышв | анышә | |
159 | облако | ошъуапщэ | пшэ | апстхIва | аҧҭа | |
160 | туман(достаточногустой) | пщагъу | пшагъуэ | апстхIва | аҧсҭҳәа | |
161 | небо | уашъо | уафэ | ажвгIванд, ауапчахв,гIарщ | ажәҩан | |
162 | ветер | жьыбгъэ | жьыбгъэ, жьы | апша | аҧша | |
163 | снег | осы | уэс | асы | асы | |
164 | лёд | мылы | мыл | ацхIашвы | аҵаа | |
165 | дым | Iугъо | Iугъуэ | алгIва | алҩа | |
166 | огонь | машIо | мафIэ | амца | амца | |
167 | зола | яжьэ | яжьэ | ахъва | аццышә | |
168 | гореть | стын | сын | абылра, асачIра | абылра | |
169 | дорога(грунтовая) | гъогу | гъуэгу | амгIва | амҩа | |
170 | гора (достаточновысокая) | къушъхьэ(бгы - холм) | бгы | абыхъв, ахва, ащхъа | ашьха | |
171 | красный | плъыжьы | плъыжь | акъапщы | аҟаҧшь | |
172 | зелёный | уцышъо | удзыфэ | айчIва, удзышва | аиаҵәа | |
173 | жёлтый | гъожьы | гъуэжь | агIважь | аҩежь | |
174 | синий | шхъуантIэ | щхъуантIэ, щIыху | ачIыхв | аиаҵәа | |
175 | белый | фыжьы | хужь | ашкIвакIва | ашкәакәа | |
176 | чёрный | шIуцIэ | фIыцIэ | аквайчIва | аиқәаҵәа | |
177 | ночь | чэщы | жэщ | ауахъ, ацIх | аҵх | |
178 | день | мафэ | махуэ | амш | амш | |
179 | год | гъэ | гъэ | асквш, джьыль | ашықәс | |
180 | тёплый (опогоде) | фабэ | хуабэ | апха, апхагIвы | иҧхоу | |
181 | холодный (опогоде) | чъыIэ | щIыIэ | ахьшвашва, ахьта | ихьшәашәоу,ихьҭоу | |
182 | полный (стакан) | из | из | азна | иҭәу | |
183 | новый | кIэ | щIэ | ашIыц | аҿыц | |
184 | старый(предмет) | жъы | жьы | ажвы, хыдж | иажәу, ажә | |
185 | хороший(качественный) | дэгъу | дэгъуэ, фIы | абзи, агвырчIвага | абзиа,ахаҭабзиара | |
186 | плохой(некачественный) | дэи | Iей | агвымха | ихәарҭам, иҽеим | |
187 | гнилой | шъугъэ | фа | абгIа | абаа | |
188 | грязный(возможно,ребёнок) | шIой | фIей | алымтI, апIай,акъьч1вы,чващы |
аҳәынҵәазыхьтатоу, иҟьашьу(запачканный) |
|
189 | прямой (линия,дорога) | занкIэ, зафэ | занщIэ, захуэ | арайша, захва | ииашоу, аиаша | |
190 | круглый | хъурай | хъурей | агьагьа, агьажь | акәымпыл | |
191 | острый (нож) | чан | жан | ацIара, майыса,макьа | иҵару | |
192 | тупой (нож) | цако | дзагуэ | адзагва, ацагва | ицагәу | |
193 | гладкий, ровный(на ощупь) | зэщиз,зэныбжь,занкIэ | зэщыз, зэтес,занщIэ | агъвгъва, агьаргьар | ишшәыру | |
194 | мокрый | цIынэ | псыф, цIынэ(влажный) | абгIадза | абааӡа, ибааӡоу | |
195 | сухой | гъушъ | гъущэ | абах | аба | |
196 | правильный(верный) | тэрэз | тэрэз, тэмэм | тамам, тараз | ииашоу, аиаша | |
197 | близкий (живётблизко) | благъэ,гъунэгъу | благъэ, гъунэгъу | айгва, аргван, ъагIва | ааигәа,ааигәатәи | |
198 | далёкий (живётдалеко) | чыжьэ | жыжьэ | ахъара | ахара, ихароу | |
199 | правый | джабгъу | ижь | агъьма | арҕьа | |
200 | левый | сэмэгу | сэмэгу | арма | арма | |
201 | при, у, возле | дэжь | деж | адзхъа | аҿы, аан, аҟны | |
202 | в (в доме) | (агIвна) | ҿы (послеслог) | |||
203 | с, со (вместе скем-то) | ц встраивается в начале слова йысчпат1-я сделал йацых1чпат1- мы сделали | ||||
204 | и | ыкIи, -рэ | икIи, -рэ | и, йгьи (в концеслов) | и, еи (в концеслов) | |
205 | если | -мэ, щытмэ | -мэ, щытмэ | з в конце слова, перед окончанием определяющим время | зар (в концеслов) | |
206 | потому что | сыда пIомэ | сыт щхьэкIэ жыпIэмэ | йауа ухIварыкIвын | избанзар | |
207 | имя (человека) | цIэ | цIэ | ахьыз | ахьӡ |